AİHM’den Türkiye konusunda iki kritik karar

Avrupa Mahkemesi, Türk nüfus cüzdanlarında bulunan din hanesini Avrupa
İnsan Hakları Sözleşmesi'ne aykırı buldu. Mahkeme, Kürtçe harfler
davasında ise Türkiye’ye hak verdi.




Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Türkiye'de uzun süredir
toplumsal tartışma yaratan iki konuyla ilgili olarak gündemine taşınan
ilk davalarda bugün karar açıkladı.
Strasbourg Mahkemesi, nüfus cüzdanlarındaki din hanesini Avrupa
İnsan Hakları Sözleşmesi'ne aykırı bulurken, Kürtçe'de kullanılan ancak
Türk alfabesinde olmayan bazı harflerin Türkiye'deki resmi kimlik
belgelerinde kullanılmamasını ise sözleşmeyle uyumlu buldu.
“Din hanesi ayrımcılık yaratır”
Sinan Işık adlı Alevi Türk vatandaşı, Türk mahkemelerinin nüfus
cüzdanının din hanelerindeki İslam ibaresini Alevi ibaresiyle
değiştirme talebini reddetmelerini 2005 yılında AİHM gündemine
taşımıştı. Işık, AİHM'ye yaptığı başvuruda, Türk mahkemelerinin ret
kararının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin din ve vicdan
özgürlüğüyle ilgili maddesine aykırı olduğunu savunmuş, Türk
mahkemelerinin konu hakkında sadece Diyanet İşleri'nden görüş almış
olmasını da eleştirmişti.
AİHM, davayı İslam-Alevi ya da din-mezhep penceresinden değil,
“resmi kimlik kartında din hanesinin varlığı” açısından ele aldı.
Mahkeme, Türk yasal mevzuatında geçtiğimiz yıllarda yapılan değişiklik
ve bu değişiklik çerçevesinde Türk vatandaşlarına din hanesini boş
bırakma hakkının tanınmasının da yeterli olmadığına hükmetti.
Strasbourg yargıçlarına göre, din hanesinin boş bırakılması, bireyleri
özellikle resmi kurumlar bünyesinde risk altında bırakabilecek
potansiyel bir tehdit oluşturuyor.
Bu tespitlerden yola çıkan AİHM, Türkiye'nin Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesi'nin din ve vicdan özgürlüğüyle ilgili 9'uncu maddesini ihlal
ettiğine hükmetti. Mahkemenin gerekçeli kararında, ihlal hükmünün,
davacının kimlik kartına istediği inancın yazılmamış olmasından değil,
kimlik kartında din hanesinin varlığından kaynaklandığı vurgulandı.
Ankara karara itiraz edebilir
Karar 1'e karşı 6 oyla alındı. Karara karşı tek oy Portekizli yargıç
Ireneu Cabral Barreto'dan geldi. Barreto karara ek olarak yayımlanan
açıklamasında, kendisinin de kimlik kartında din ibaresi bulunmasına
anlam veremediğini belirtmekle birlikte, AİHM'nin bugünkü hükmüyle
mevcut içtihadının ötesine gittiğini savundu.
Türk hükümetinin karara 3 ay içinde itiraz hakkı bulunuyor. İtiraz
olması ve AİHM'nin de itirazı kabul etmesi durumunda dava Strasbourg
Mahkemesi'nin 17 yargıçlı Büyük Dairesi tarafından esastan yeniden
görülecek. Ankara'nın itiraz etmemesi halinde ise karar kesinleşecek.
Karar kendi alanında ilk olduğundan böyle bir durumda benzer olası
davalar için içtihat oluşturacak. Ankara'nın kimlik kartlarındaki din
hanesini kaldırmaması veya alternatif çözümler üretmemesi halinde ise
Türkiye'den AİHM'ye benzer çok sayıda başvuru gelme riski mevcut.
Konunun AİHM kararlarının uygulanmasından sorumlu Avrupa Konseyi
Bakanlar Komitesi önünde siyasallaşma ve Ankara'ya sorun çıkarma
potansiyeli de bulunuyor.
Kürtçe harfler davası
AİHM kısaca Kürtçe harfler davası olarak bilinen "Kemal Taşkın ve
diğerleri " davasında da kararını bugün açıkladı. Kürt kökenli 8 Türk
vatandaşı tarafından 2004 ve 2005 yıllarında açılan ve tek dosya haline
getirilen davalar, Kürtçe'deki Q, W ve X harflerinin Türkiye'de resmi
kimlik ve belgelerde kullanımı konusunda AİHM gündemine taşınmış ilk
başvuru olması bakımından önem taşıyor.
Adlarında Q, W ve X harfleri bulunan davacılar, Türkiye'de nüfus
dairelerinin bu harflerden oluşan adları kayıt etmeyi reddetmelerinin
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin özel yaşam ve aile hayatına saygı
ile ayrımcılığın yasaklanmasıyla ilgili maddelerine aykırı olduğunu
savunuyorlardı.
Avrupa'daki benzer sorunlar
AİHM bu davayla ilgili kararında Türkiye'de Kürtçe isim yasağı
olmadığına ve söz konusu harfler dışında Türkiye'de insanların Kürtçe
isimleri nüfusa kaydettirebildiklerine vurguda bulundu. Mahkeme Kürtçe
isimlerin resmi yazışma ve belgeler ile güncel yaşamdaki kullanımı
arasında fark olduğunu belirtti ve Avrupa'da göçler nedeniyle birçok
ülkede benzer alfabe sorunları yaşandığına işaret etti. Mahkeme
kulislerinde Batı Avrupa ülkelerinde yaşayan Türk vatandaşlarının da
adlarındaki Ş, Ç, Ğ veya I gibi harflerle kimlik kartı alamadıkları
hatırlatılıyor.
Mahkeme, bu gerekçelerle devletlerin resmi belgelerde kullanılacak
resmi dil veya diller konusunda geniş takdir yetkisine sahip
olduğuna, Kürtçe harfler konusunda Ankara'nın bu yetki sınırını
aşmadığına ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ni ihlal etmediğine
hükmetti.
AİHM'nin bu kararı da kendi alanında bir ilk olması ve içtihat
oluşturması bakımından önem taşıyor. Bu davada da davayı kaybeden
davacıların karara 3 ay içinde itiraz hakları bulunuyor.